انتخاب رشته و دانشگاه مناسب
با نزدیک شدن به شروع سال تحصیلی جدید رقابت دانشگاه‌های کشور برای جذب دانشجو آغاز شده است. این رقابت جدی و برای دانشگاه‌های خصوصی و آزاد رقابتی حیاتی است، چرا که بخش بزرگی از هزینه‌های آنها و تبعا اقتصادشان وابسته به شهریه‌ای است که دانشجو تامین می‌کند. به همین دلیل رقابت برای ترغیب و جذب دانشجوی جدید از چند وقت پیش آغاز شده است. در این نوشته می‌خواهم معیارهایی را مطرح کنم که بهتر است برای انتخاب یک دانشگاه و رشته و گروه مناسب در نظر گرفت.
برای این منظور باید وضعیت داشگاه و رشته مورد نظرتان را از منظر 6 فاکتور آموزش، پژوهش، استخدام فارغ‌التحصیلان، امکانات، آنلاین بودن و مسئولیت‌پذیری اجتماعی بررسی کنید. تمام نوشته زیر بر این فرض استوار است که هدف شما از ادامه تحصیل دانشگاهی قرار گرفتن در محیط رشد علمی و یافتن شغل مناسب در آینده است.
1- آموزش
نقش اصلی دانشگاه آموزش نسل آینده جوانان متخصص و مبتکر است. برای آموزش مناسب شما نیاز به استاد خوب، منابع علمی مناسب و بروز، آزمایشگاهها و امکانات مناسب دارید.
اساتید
بسیاری از دانشگاه‌ها -به خصوص غیرانتفاعی، آزاد و پیام نور- برای کاهش هزینه‌ها از مدرسان حق‌التدریس استفاده می‌کنند. به صورتی که فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشد یا حتی دانشجویان می‌توانند با عنوان حق‌التدریس و بدون هیچ مصاحبه و آموزشی مشغول تدریس شوند. دانشگاه اصراری به حفظ مدرسان با تجربه ندارد و مدرسانی که حداقلی از تجربه را اندوخته‌اند به راحتی کنار می‌روند و فارغ‌التحصیلان کم‌تجربه جای آنها را می‌گیرند. گاه یک مدرس ملزم است در طول یک سال تحصیلی ده‌ها واحد غیرمرتبط با یکدیگر را تدریس کند. مدرس بودن به دلیل ماهیت پاره‌وقت بودنش فرصت مطالعه و رشد را از مدرس می‌گیرد، ضمن اینکه در خارج ساعات تدریس دسترسی به مدرس بسیار محدود خواهد بود. به صورت خلاصه با وجود زحمتی که مدرسان می‌کشند، کیفیت تدریس‌ها آنها پایین است. تجربه سه سال تدریس من نشان می‌دهد یکی از اصلی‌ترین عوامل اعتراضات دانشجویان همین مورد بوده است. به تبلیغات دانشگاه‌ها در مورد اعضای هیات علمی‌شان توجه چندانی نکنید، خودتان پرس‌وجو کنید.
از مسئولین دانشگاه این سوالات را بپرسید:
- گروه آموزشی مورد نظر چند عضو هیات علمی تمام وقت دارد؟ مکان استقرار این اساتید را بیابید و با آنها صحبت کنید.
- یک لیست کامل از دروسی که در چند سال گذشته تدریس شده‌اند دریافت کنید. این لیست خیلی مهم است، بعضی دانشگاه‌ها به صورت صوری تعدادی هیات علمی جذب کرده‌اند ولی این اعضاء صوری هیچ تدریسی ندارند این لیست وضعیت این اساتید را مشخص خواهد کرد. اگر در گروهی چنین مغایرتی را مشاهده کردید، آن گروه را از انتخاب‌‌های‌تان حذف کنید. این یک بی‌اخلاقی و بی‌قانونی آشکار است و نشانه خوبی برای آن دانشگاه و گروه نیست.
- چند درصد از دروس توسط اعضاء هیات علمی تدریس می‌شوند؟
- نسبت تعداد کل دانشجویان گروه به اعضاء هیات علمی را محاسبه کنید. اگر این نسبت بیش از 20 است به کیفیت آموزشی آن گروه به صورت جدی شک کنید.
منابع علمی
برای تدریس دروس یک سرفصل توسط وزارت علوم تدوین شده است. در مورد این سرفصل تحقیق کنید. برای بسیاری از رشته‌ها این سرفصل در سال 1375 تدوین شده است که نزدیک 20 سال از تدوین آن می‌گذرد بسیاری از این سرفصل‌ها قدیمی شده اند و با علم و فناوری روز فاصله زیادی دارند. از گروه آموزشی مورد نظر در مورد تغییراتی که در این سرفصل اعمال کرده‌اند پرس‌وجو کنید. بهانه‌هایی مانند اینکه ما تابع وزارت علوم هستیم را به هیچ وجه نپذیرید، چنین بهانه‌هایی را نشانه عدم مسئولیت‌پذیری گروه در مورد بروز بودن آموزش‌هایش بگیرید و بر نام گروه خط بکشید.
از سوی دیگر همین سرفصل‌های قدیمی نیز بایستی کامل و درست تدریس شوند. سرفصل‌ها برای 17 هفته تدوین شده‌اند، در صورتی که کل طول تدریس در یک ترم حداکثر به 12 یا 13 جلسه می‌رسد، برنامه گروه را درباره چگونگی پر کردن این گپ بدانید. اکثر دروس اغلب از روی جزوه‌های (قدیمی) اساتید دانشگاه‌های دیگر تدریس می‌شوند. به انتشارات دانشگاه مراجعه کنید و جزوه‌های دروس گروه موردنظرتان را مرور کنید، به تاریخ تدوین جزوه‌ها و کیفیت آنها توجه ویژه داشته باشید.
آزمایشگاهها و امکانات مناسب
آموزش بسیاری از دروس به خصوص در رشته‌های فنی نیازمند آزمایشگاهها و امکانات مناسب است. از سرفصل دروس رشته مورد نظرتان نام این آزمایشگاهها را بیابید، از مسئولین دانشگاه بخواهید که مجوز بازدید از این آزمایشگاهها را صادر کنند. امکانات دانشگاه‌های مختلف را از این نظر با یکدیگر مقایسه کنید.
2- پژوهش
میزان پژوهش‌هایی که در گروه انجام شده است، معیار خوبی برای نمایش میزان فعالیت و خلاقیت آن است. اگر علاقه به پژوهش دارید، وضعیت دانشگاه را از نظر دارا بودن زیرساختارهای پژوهشی شامل کتابخانه غنی، دسترسی به منابع علمی، مراکز تحقیقاتی، ارتباطات علمی داخلی و بین‌المللی، امکان شرکت در همایش‌های داخلی و بین‌المللی بررسی کنید. به استدلال‌های تحقیر کننده‌ای مانند «دانشجوی کارشناسی را چه به پژوهش؟» توجه نکنید. اول وجود فضای پژوهشی در دانشگاه لازمه رشد کیفیت آموزش است، دوم تا حد زیادی انگیزه دانشجویان را تقویت می‌کند و سوم آنها را با پیشرفت‌های علمی و فنی رشته خود آشنا می‌کند.
3- استخدام فارغ التحصیلان
به نظر می‌رسد اصلی‌ترین دلیل دانشجویان برای کسب تحصیلات دانشگاهی امید به کسب منافع آتی از طریق دستیابی به شغل مناسب است. بنابراین یکی از وظایف دانشگاه‌ها در کشورهای پیشرفته، پیگیری وضعیت فارغ‌التحصیلان خود در مشاغل مرتبط و ارائه گزارش مستند به آمار در این زمینه است. اکثر دانشگاه‌های ایران به بهانه اینکه ایجاد اشتغال وظیفه ما نیست، از انجام این وظیفه طفره می‌روند. بله ایجاد اشتغال وظیفه شما نیست، ولی ارائه گزارش از وضعیت اشتغال فارغ‌التحصیلان‌تان نشان‌دهنده کیفیت آموزش شما، میزان مسئولیت‌پذیری‌تان و راهنمایی برای بهبود کیفیت دانشگاه‌تان است. ضمنا کسی که می‌خواهد رشته-شهر شما را انتخاب کند باید بداند با چه احتمالی در این رشته شغل پیدا خواهد کرد.
به جد از گروه-دانشگاه موردنظرتان بخواهید که گزارش وضعیت اشتغال فارغ‌التحصیلان‌ش را ارائه دهد. جملاتی کلی مانند اینکه در رشته فلان هیچ فارغ‌التحصیل بیکاری وجود ندارد، کاملا شهودی است و مثال‌های نقض زیادی برای آن وجود دارد. هیچ چیز جای آمار مستند را نمی‌گیرد، اگر دانشگاهی یافتید که چنین آماری را تولید کرده بود در انتخاب آن شک نکنید. اگر رشته خاصی مدنظرتان است با فارغ‌التحصیلان جدید آن رشته گفتگو کنید، هیچ کسی به اندازه آنها از نزدیک با وضعیت اشتغال آن رشته و مشکلات آن آشنایی ندارد. این را یادتان باشد که شما 4 سال بعد فارغ‌التحصیل خواهید شد، ظرفیت آموزشی رشته مورد نظرتان را در 4 سال بعد برآورد کنید. به طور مثال رشته نقشه‌برداری تا 2 سال پیش وضعیت خوبی در شهر زنجان داشت، ولی امروز با خروج تعداد زیاد فارغ‌التحصیلان این رشته از دانشگاه آزاد زنجان، وضعیت اشتغال آن مناسب نیست و در سال‌های پیش‌رو بدتر نیز خواهد شد.
4- امکانات
بخشی از امکانات مورد نیاز در بخش آموزش مورد بحث قرار گرفت. بخش دیگری از امکانات مرتبط با وضعیت دانشگاه است. این امکانات را می‌توان به دسته‌های زیر تقسیم کرد:
1- وضعیت کلاس‌ها: 4 سال در این فضا آموزش خواهید دید. وضعیت کلاس‌ها را از نظر ویدئو پروژکتور، نور مناسب، گرمایش و سرمایش، نظافت و حتی صندلی‌ها بررسی کنید. وجود کلاس مناسب نشان‌دهنده احترامی است که دانشگاه به دانشجویانش قائل است.
2- امکانات ورزشی: نشان‌دهنده میزان اهمیت دانشگاه به سلامت و نشاط دانشجویانش است، وضعیت دانشگاه را از نظر امکانات ورزشی مختلف و چگونگی و سطح دسترسی به آنها بررسی کنید.
3- محوطه دانشگاه: محوطه دانشگاه جایی است که 4 سال در آن زندگی خواهید کرد. این معیار تا آنجا اهمیت دارد که معمولا نسبت مساحت دانشگاه به تعداد دانشجویان یکی از معیارهای رتبه‌بندی دانشگاه‌ها است و هر چه بزرگتر باشد، بهتر است.
4- انجمن‌های علمی و فرهنگی: جایی است که شما کار گروهی را یاد خواهید گرفت و شبکه اجتماعی‌تان را گسترش خواهید داد. حتما از فضای انجمن علمی گروه موردنظرتان بازدید کنید و از اقدامات پیشین آنها پرس‌وجو کنید.
5- اینترنت: از حجم، سرعت و تعداد ساعات دسترسی‌تان به اینترنت اطلاع پیدا کنید.
5- آنلاین بودن دانشگاه
وب‌سایت دانشگاه و بخش‌های مختلف آن را بررسی کنید. آیا ارتباط با اساتید از طریق وب‌سایت امکان‌پذیر است؟ آیا اطلاعات دروس بر روی وب سایت دانشگاه موجود است؟ آیا اطلاعیه‌های گروه از طریق وب‌سایت در دسترس است؟ چه میزان از اطلاعات و امکانات دانشگاه از طریق وب‌سایت در دسترس است؟ یا وب‌سایت دانشگاه فضایی برای پخش اخبار، ملاقات‌ها و اقدامات رئیس دانشگاه است.
6- مسئولیت‌پذیری اجتماعی
این فاکتور نشان می‌دهد که دانشگاه تا چه اندازه با محیط اطرافش ممزوج شده است. آیا دانشگاه یک تکه جدا افتاده و حتی منفور در شهر است؟ یا تبدیل به بخش جدایی ناپذیر شهر شده و مایه افتخار آن است. دانشگاه تا چه حد برای شهر سودآور است؟ تا چه حد در فعالیت‌های خیرخواهانه مشارکت دارد؟ آیا دانشگاه تنها به فکر سود خود است یا برای محیط اطراف خود هم سودآور است.
آیا سخنرانی، سمینار، کارگاه و کنفرانسی برگزار شده است که جامعه علمی شهر از قبل آن رشد پیدا کند. این گروه نقشی در رسانه‌های محلی در راستای کمک به افزایش آگاهی‌ها مرتبط با رشته مورد نظر دارد.
توصیه جدی من این است که با توجه به شهریه‌ای که پرداخت خواهید کرد، همه موارد بالا را بررسی و با آگاهی انتخاب کنید. در این صورت یا رشته و دانشگاه مناسبی را انتخاب خواهید کرد، یا در صورتی که دانشگاه مناسبی را انتخاب نکردید، میزان نارضایتی‌تان کاهش پیدا خواهد کرد چرا که پیش از شروع تحصیل از همه کاستی‌ها و نقص‌ها آگاه بوده‌اید. ضمن اینکه چنین مطالبه‌گری‌هایی دانشگاه‌ها را موظف خواهد کرد که مسیر نادرست فعلی‌شان را اصلاح کنند و به دانشجویان، اساتید و خواسته‌های آنها احترام بگذارند، چرا که در غیر این صورت منابع تامین مالی‌شان قطع خواهد شد.
